De Sonttolregisters (STR) vormen de administratie van de tol die de koning van Denemarken hief over de scheepvaart door de Sont, de zeestraat tussen Zweden en Denemarken. Ze zijn (met hiaten in de eerste decennia) bewaard gebleven voor de periode 1497 tot 1857, toen de tol werd opgeheven. Vanaf 1574 is de serie vrijwel compleet.
De STR worden bewaard in het Deense Nationaal Archief (Rigsarkivet) in Kopenhagen.
De STR bevatten gegevens over 1,8 miljoen doorvaarten. Van elke doorvaart noteerden de ambtenaren van de Tolkamer in Helsingor in principe de volgende gegevens:
- de datum
- de naam van de schipper
- de woonplaats van de schipper
- de haven van vertrek
- de haven van bestemming (vanaf het midden van de jaren 1660)
- de samenstelling van de lading
- de tol
Sonttolregisters online (kortweg: STRO) is de elektronische databank van de complete Sonttolregisters (STR). Het is overigens een mythe dat de tol geheven werd over de breedte van het schip, zoals vaak beweerd wordt in allerlei boeken en tijdens presentaties (zelfs in het Scheepvaartmuseum en op Wikipedia). De reden waarom een fluitschip dan zo smal is zal door de broers Wegener Sleeswyk in een binnenkort te verwachten publicatie nader worden toegelicht (zo vertelde mij onlangs Rienk Wegener Sleeswyk).
STRO is in essentie een instrument voor het uitvoeren van historische analyses. Het is een beperkte weergave van een organische historische bron. Het is een interpretatie van de STR en geen directe kopie of een bronnenuitgave. STRO is zonder twijfel een krachtig instrument, maar het heeft zijn beperkingen. De individuele onderzoeker moet zich hiervan bewust zijn wanneer hij of zij er gebruik van maakt.
Een pdf-bestand met beknopte bronnenkritiek van STRO in het Engels is hier beschikbaar. Een beknopte bronnenkritiek van de originele STR is hier beschikbaar.
STRO is een project van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en Tresoar, Fries Historisch en Letterkundig Centrum te Leeuwarden.
Wetenschappelijke ondersteuning wordt verleend door het Deense Rijksarchief, Kopenhagen en de Fryske Akademy, Leeuwarden.
Inmiddels zijn van de jaren 1686-1857 de gegevens overgenomen in een online database met zoekfunctie. Resterende passages vanaf 1630 volgen binnenkort. Voor de jaren voor 1630 wordt gewerkt aan een crowdsourcing project om zowel de kosten te beheersen als gebruik te maken van de kennis onder het publiek van moeilijk te lezen oud schrift.
De scans van de originele registers zijn ook online beschikbaar, tot zelfs 1557!
Voor maritieme historici vormt deze database een geweldige bron voor onderzoek naar schippers en schepen die op de Oostzee voeren. Aangevuld met online bestanden van historische kranten met berichten waarin aankomst en vertrek van met name genoemde schippers en schepen vermeld stonden, vormt dit vaak de basis voor interessante artikelen. Als dan ook nog binnenkort via de website van het Stadsarchief Amsterdam de monsterrollendatabase beschikbaar komt, dan wordt dit onderzoek rijk aan boeiende details.
De afgelopen jaren zijn enkele succesvolle congressen gehouden over de Sonttolregisters, in de stad Groningen.
Op 24 en 25 oktober 2013 vindt in Leeuwarden het derde Sound Toll Registers online congress plaats. U kunt zich daarvoor t.z.t. aanmelden via de site van Sonttolregisters online.